سنگ‌های صفراوی

سنگ‌های صفراوی

سنگ‌های صفراوی (Gallstones) رسوبات سخت شده مایع گوارشی هستند که می‌توانند در کیسه صفرا (Gallbladder) ایجاد شوند. کیسه صفرا، یک اندام کوچکِ گلابی شکل در سمت راست شکم، درست زیر کبد است. کیسه صفرا، مایع گوارشی به نام صفرا (Bile) را در خود نگه می‌دارد که به روده کوچک ترشح می‌شود. اندازه سنگ کیسه صفرا از کوچکی یک دانه شن تا بزرگی به اندازه یک توپ گلف متغیر است. در بدن برخی از افراد فقط یک سنگ کیسه صفرا تشکیل می‌شود، در حالی‌که در برخی دیگر به طور همزمان چندین سنگ صفراوی شکل می‌گیرد. افرادی که علائم سنگ کیسه صفرا را تجربه می‌کنند معمولا نیاز به جراحی برداشتن کیسه صفرا دارند. آن دسته از سنگ‌های صفراوی که هیچ علامت و نشانه‌ای ایجاد نمی‌کنند معمولاً نیازی به درمان ندارند. انواع سنگ‌های صفراوی که می‌توانند در کیسه صفرا ایجاد شوند عبارتند از:
•    سنگ‌های صفراوی کلسترولی. رایج‌ترین نوع سنگ کیسه صفرا که اغلب به رنگ زرد به نظر می‌رسد. این سنگ‌های صفراوی عمدتاً از کلسترول حل نشده تشکیل شده‌اند، اما ممکن است حاوی اجزای دیگری نیز باشند.
•    سنگ‌های صفراوی رنگدانه‌ای(Pigment) . این سنگ‌های قهوه‌ای تیره یا سیاه زمانی تشکیل می‌شوند که صفرا حاوی مقدار زیادی بیلی‌روبین باشد.  

۱)    علل و فاکتورهای خطر
دقیقا اینکه چه چیزی باعث تشکیل سنگ کیسه صفرا می‌شود، مشخص نیست. از علل بروز آن می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
•    کلسترول بیش از اندازه در صفرا. به طور معمول، صفرا حاوی مواد شیمیایی کافی برای حل کردن کلسترول دفع شده توسط کبد است. اما اگر دفع کلسترول از کبد، بیش از ظرفیت صفرا برای حل کردن آن باشد، کلسترول اضافی ممکن است به کریستال و در نهایت به سنگ تبدیل شود.
•    بیلی‌روبین (Bilirubin) بیش از اندازه در صفرا. بیلی‌روبین یک ماده شیمیایی است که در اثر تجزیه گلبول‌های قرمز در بدن تولید می‌شود. شرایط خاصی باعث می‌شود که کبد بیش از حد بیلی‌روبین تولید کند، از جمله سیروز (Cirrhosis) کبدی، عفونت‌های مجاری صفراوی و برخی اختلالات خونی. بیلی‌روبین اضافی به تشکیل سنگ کیسه صفرا کمک می‌کند.
•    عدم تخلیه درست کیسه صفرا. اگر کیسه صفرا به طور کامل یا اغلب به اندازه کافی خالی نشود، ممکن است صفرا بسیار غلیظ شود و به تشکیل سنگ کیسه صفرا کمک کند.
عواملی که ممکن است خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش دهند، عبارتند از:
•    جنسیت: زن بودن
•    سن: 40 سال سن یا بیشتر
•    بومیان آمریکایی
•    اضافه وزن یا چاقی
•    بی تحرکی
•    بارداری
•    داشتن یک رژیم غذایی پرچرب، کلسترول بالا، و کم فیبر
•    داشتن سابقه خانوادگی سنگ کیسه صفرا
•    ابتلا به دیابت، بیماری کبدی
•    داشتن برخی اختلالات خونی مانند کم‌خونی داسی‌شکل (Sickle cell anemia)  یا لوسمی (Leukemia)
•    کاهش وزن بسیار سریع
•    مصرف داروهای حاوی استروژن(Estrogen) ، مانند داروهای خوراکی ضد بارداری یا داروهای هورمونی
 

2)    علائم
سنگ کیسه صفرا ممکن است هیچ علامتی ایجاد نکند. اگر سنگ کیسه صفرا در مجرا (Duct) قرار گیرد و باعث انسداد شود، علائم و نشانه‌های ناشی از آن ممکن است شامل موارد زیر باشد:
•    درد ناگهانی و به سرعت تشدید شونده در سمت راست بالای شکم
•    درد ناگهانی و به سرعت تشدید شونده در مرکز شکم، دقیقا زیر استخوان سینه
•    درد پشت بین استخوان‌های کتف
•    درد در شانه راست
•    حالت تهوع یا استفراغ  
درد سنگ کیسه صفرا ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد.

3)    عوارض
عوارض سنگ کیسه صفرا ممکن است شامل موارد زیر باشد:
•    التهاب کیسه صفرا. سنگ صفراوی که در گردن کیسه صفرا قرار ‌گیرد، می‌تواند باعث التهاب کیسه صفرا (کوله‌سیستیتCholecystitis /) شود. کوله‌سیستیت می‌تواند باعث درد شدید و تب شود.
•    انسداد مجرای صفراوی مشترک. سنگ‌های صفراوی می‌توانند لوله‌ها (مجاری) را که از طریق آنها صفرا از کیسه صفرا یا کبد به روده کوچک جریان می‌یابد مسدود کنند که متعاقبا ممکن است همراه با درد شدید، یرقان (Jaundice) ، و عفونت مجرای صفراوی باشد.  
•    انسداد مجرای پانکراس. مجرای پانکراس لوله‌ای است که از پانکراس کشیده شده و درست قبل از ورود به دوازدهه (Duodenum) به مجرای صفراوی مشترک متصل می‌شود. شیره پانکراس که به هضم کمک می‌کند، از مجرای پانکراس جریان می‌یابد.
•    *سنگ کیسه صفرا می‌تواند باعث انسداد مجرای پانکراس شود که متعاقبا می‌تواند منجر به التهاب پانکراس (پانکراتیتPancreatitis /) شود. پانکراتیت باعث درد شدید و دائمی شکم می‌شود و معمولاً نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد.
•    سرطان کیسه صفرا. خطر ابتلا به سرطان کیسه صفرا در افرادی که سابقه سنگ کیسه صفرا دارند بیشتر است. اما سرطان کیسه صفرا بسیار نادر است، بنابراین حتی اگر خطر ابتلا به سرطان بالا است، احتمال ابتلا به سرطان کیسه صفرا هنوز بسیار کم است.

4)    تشخیص
آزمایش‌ها و روش‌های مورد استفاده برای تشخیص سنگ کیسه صفرا و عوارض آن عبارتند از:
•    سونوگرافی شکم (Abdominal ultrasound)
•    سونوگرافی اندوسکوپی(Endoscopic ultrasound /EUS) 
•    سایر روش‌های تصویربرداری مانند کوله‌سیستوگرافی دهانی  (Oral cholecystography)یا کلانژیوپانکراتوگرافی رزونانس مغناطیسی
•    آزمایش خون، می‌تواند عفونت، یرقان، پانکراتیت، یا سایر عوارض ناشی از سنگ کیسه صفرا را نشان دهد.

5)    رویکردهای درمانی و مراقبتی
اکثر افراد مبتلا به سنگ کیسه صفرا که علائمی ندارند، هرگز نیاز به درمان نخواهند داشت. پزشک با توجه به علائم و نتایج تست‌های انجام شده در مورد نوع روند درمانی تصمیم می‌گیرد.
•    جراحی برای برداشتن کیسه صفرا (کوله سیستکتومیCholecystectomy /).
•    دارو برای حل کردن سنگ کیسه صفرا
•    مصرف قرص اسید اورسودوکسی کولیک
•    آگاهی نسبت به علائم عوارض سنگ کیسه صفرا، مانند تشدید درد در سمت راست بالای شکم
•    عدم حذف وعده‌های غذایی. حذف وعده‌های غذایی یا روزه‌داری می‌تواند خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش دهد.
•    کاهش وزن تدریجی. کاهش وزن سریع می‌تواند خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش دهد.
•    مصرف بیشتر غذاهای غنی از فیبر، مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل
•    تداوم وزن مناسب. چاقی و اضافه وزن خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا را افزایش می‌دهد. دستیابی به وزن مناسب از طریق کاهش کالری دریافتی و افزایش میزان فعالیت بدنی و تداوم به حفظ آن از طریق ادامه رژیم غذایی سالم و ادامه ورزش توصیه می‌شود.
•    نوشیدن مایعات فراوان
•    اجتناب از الکل و سیگار

آخرین مطالب